Bebeğinizin Geleceği Sizin Elinizde  
Uzm. Psikolog Burçin DEMİRKAN  

Ebeveynler ve çocuğun bakımını üstlenen kişiler bebeğin doğumundan itibaren zeka gelişimini, duygusal gelişimini ve dil gelişimini etkilemektedir. Sağlıklı, özgüvenli, rekabet edebilen, özsaygısı yüksek, kendisi ile barışık ve mutlu bireyler yetiştirmek  büyük oranda ebeveyn ve çocuğun bakımını üstlenen kişilerin yetenek ve yetkinlikleri ile ilişkilidir. Çünkü yaşamın başlarında beynin esnekliği vardır. Özellikle 0-6 yaş çok önemlidir. Bebeklik döneminin öğrenme kapasitesi içinde özel bir yeri vardır.

Descartes Üniversitesi’nden Gervain ve meslektaşları on yıl süresince bebeklerde dil gelişimini araştırmıştır. Bir araştırmalarında yeni doğan bebeklerin beyinleri yakın kızılötesi spektroskopisi ile görüntülenmiştir. Bebeklerin doğumlarının birinci gününde ses kalıplarını ayırıp güçlü tepkiler verdiği gözlemlenmiştir. Aynı uzmanlar başka bir araştırmada, bebeklerin seslerin dil içinde konumlanışına ve düzenine de tepki verdiğini göstermiştir.

Günümüzde hala bazı ebeveynler bebeklerin öğrenme kapasitelerini küçümsemektedir. Oysa bebeğin dil gelişimi, zeka gelişimi, sosyal duygusal gelişimi ince motor ve kaba motor yetkinliği için doğumdan itibaren başlayan dönem hayati önem taşımaktadır.

0-6, 6- 12 ay, 12-18 ay bebek bakımı yoğun geçer.  Ebeveynler yeni yaşamlarına uyum sağlamaya çalışır. Bebekler de uyum sürecindedir. El kadar insan yavrusu her ay fiziksel, duygusal, sosyal alanda hızlı bir gelişim, değişim ve öğrenme süreci  geçirir. Bu gelişim de çocuğun IQ  alanını ifade eden zeka puanını ve diğer yeteneklerini  etkiler. Bununla da kalmaz beynin fiziksel gelişimi de bu gelişimlere cevap verecek şekilde yapılanır. Yapılan bir araştırmada ise  80-90 civarı IQ puanına sahip çocukların beyin ağırlıklarının 100 IQ ya sahip çocuklardan daha az olduğu görülmüştür.

Günümüzün ileri görüntüleme aletlerini kullanan sinir bilimciler ve yeni doğanlarla çalışan gelişim psikologları bebek beyninin doğuştan itibaren hızla öğrenmeye başladığının iyice farkına varmıştır. Binlerce yıldır nesilden nesile çocuk yetiştirme tutumlarını devralan ebeveynler ise tüm aktarılan bilgilere ve okudukları yayınlara rağmen bazen bebeklerine ve çocuklarına gelişimlerini olumlu yönde destekleyici şekilde yaklaşım sergilemekte zorlanabilmektedir.

Zekayı, dil gelişimini, ikinci dil öğrenme kapasitesini, duygusal gelişimi, özsaygı ve özgüven gelişimini artırmanın yolları:

• Ebeveynlerin çocukları ile sevgi dolu bir ses tonuyla konuşması çok önemlidir.
• Bebekler anne karnından itibaren sesleri ayırt etme yeteneğine sahiptir.
• Yaşamlarının ilk birkaç ayında ise ister ana dilleri olsun ister yabancı diller olsun tüm dillerdeki sesler arasında ayrım yapabilme yeteneğine sahiptir.
• Yeni doğanlar, 6-12 aylar arasında kendi dilleri ile yabancı diller arasındaki ayrımı yapma yeteneklerini kaybetmeye başlamaktadır. Bu süreçte kendi dillerinde birer uzman olma yolunda ilerlerler.
• Bebekler çevrelerinde olup bitenlerin farkındadır. Olup bitenleri kendi zihinsel kapasiteleri, gelişimleri doğrultusunda yorumlamalarında bakıcılarının etkisi büyüktür. Bakıcılarının onları anlayan ve gelişen birer birey olarak değerlendimesi ve güven aşılaması gerekir. İhtiyaçları doğrultusunda ortamlar sunmaları çocuğun tüm gelişim alanlarını ve kişiliğini etkiler.
• Böyle davranıldığında iki yaşında bir çocuk kaldırımda elinizi tutmayıp karşıdan karşıya geçerken elinizi tutar. Bu çocuk için gerçek bir özgüvendir.
• Türk kültüründe ebeveynler “Sana güveniyorum. Çevreye güvenmiyorum” ifadesini çocuklarını büyütürken çok sık kullanabilmektedir. Aslında bu kelimelerin açılımı iki şeklide yapılabilir. Birinci açıdan “Ben senin bulunduğum ortamla baş etme yeteneğin olduğuna güvenmiyorum.” İkinci açıdan ise “Ben seni ortamla baş edebileceğin şekilde yetiştirebildiğime güvenmiyorum. Yani ben aslında kendime güvenmiyorum” şeklindedir.

ÇÖZÜMLER ÇOK YAKININIZDA

ÇÖZÜM 1

Zeka gelişiminde çocukla doğrudan, pozitif  ve gönüllü iletişim şart:

• Bakım verenlerin çocuğun sorduğu sorulara açıklayıcı yanıt vermeleri çocukların dil gelişiminde çok önem taşır. Aileler çocuklarının dil ve zeka gelişiminde tablet, televizyon gibi üç boyutlu araçlardan yararlanmanın verimli olduğunu düşünmektedir. Çocukların dil gelişiminde çocukları fazla kelimeye maruz bırakmak bazen ebeveynin enerjisini ve vaktini fazlaca çocuğuna ayırmasını gerektirir. Bu noktada teknoloji hem ebeveyn hem de çocuk için iyi çözüm gibi görünse de araştırmalar televizyon, sesli kitap, internet ve akıllı telefonlardan gelen dil iletilerinin eğitsel materyaller olmasına rağmen doğrudan iletişim kurulan bebek ve çocuklardaki izi bırakmadığını gösterdi.
• Washington Üniversitesi sinir bilimcilerinden Patrica Kuhl liderliğinde bir grup araştırmacı, İngilizce konuşan ailelerin 9 aylık bebeklerinin hangi yolla Mandarin dilini öğrenebileceğini araştırdı. 12 seans süren çalışmada bebeklerden bir kısmı doğrudan ana dilleri Çince olan eğitmenlerle birlikte oldu. Eğitmenler onlarla oyun oynadı, kitaplar okudu ve konuştu. Bebekler  eğitmenlerle olmaktan çok keyif aldı. Ve yeniden eğitmenlerin gelmesini bekledi.

Ses kaydı ve video izleyen çocuklar…

• Araştırmacılar ses kaydı ve video izleyen çocukların yüz yüze eğitim alan çocuklarla aynı dil bilgisine sahip olmasını bekliyordu. Ancak  video izlemiş ve ses kaydı dinlemiş çocuklar hiçbir şey öğrenmemişti.
• Yüz yüze eğitim alan ve ikinci dil eğitimi alan çocukların diğer bebeklerden farklı olarak 12 seansın sonunda bu yeni dili öğrendiği izlendi.
• Bu araştırma sonunda literatürde “sosyal kapılama” adında bir hipotez ortaya atıldı.

Çocukların fiziksel, zihinsel ve dil gelişminde serbest oyun şart…

• Yeterince ilgiyi aşırı ve koşulsuz ilgi ile karıştırmamak gerekir. Ebeveyn çocuğa yaşıtlarıyla birlikte olma imkanını doğumdan itibaren sunmalıdır. Gözetimli ortamlardaki serbest oyun çocuğu geliştirir.

ÇÖZÜM 2

Çocuk sahibi olmaya karar verdiğinizde gerçekten “anne-baba olmak istediğiniz için” çocuk sahibi olun. Çünkü hazır olduğunuzda gerçekten gönüllü olursunuz.

ÇÖZÜM 3

•  Eğer stresli bir kadın ya da erkekseniz bebek sahibi olmaya karar verdiğinizde stresinizi yönetmeyi öğrenmelisiniz. Çünkü bu stres, gazlı ve uykusuz bir bebek sahibi olmanıza sebep olabilir.
• Bebeğiniz pozitif ortamları ve negatif ortamları çabucak algılayacağı için  çocuğunuzun zeka gelişimi, dil gelişimi ve duygusal gelişimi sizin sinirli ve streslli halinizden etkilenebilir.
• Oysa stresinizi yönetmeyi öğrenmek için birkaç seans terapi ve danışmanlık almanız yeterli olabilir.

ÇÖZÜM 4

Sınırlar şart…

• Sınırları öğrenmek küçük çocukların duygusal gelişiminin bir parçasıdır. Ebeveyn kendi çocukluk öyküsünden yola çıkarak ya da daha iyi ebeveyn olmak adına sınırları koymayı reddedebilir ya da sınır koymakta  zorlanabilir.
• Bu durumda çocuğun biyolojik bir sorunu yokken yetenekleri ve gelişimi geri kalabilir.
• Bazı çocuklar üç yaşına geldiğinde cümle kuramaz. Bazıları yemeğini kendisi kaşık çatal kullanarak yiyemez. Bazıları inatla her dediğini yaptırır.

Çalışan ebeveyn de çocuğunun gelişimine doğru şekilde katkı sağlar…

• Günümüzde bazı çalışan ebeveynler çocuklarına kaliteli vakit ayırmak yerine daha çok para harcayıp daha çok oyuncak almayı seçebiliyor.
• Çocuğu ile vakit geçirmediği için suçluluk duyabiliyor.
• Oysa çocuğunuzun size ihtiyacı var. Ona daha fazla oyuncak gibi materyaller almanızın sebebi, suçluluk duygunuzu bastırma ihtiyacı olabilir.
• Tüm bunlar yerine pozitif kalmayı, çocuğunuzla vakit geçirmede pozitif yöntemler ve bakıcı seçimi gibi konularda danışmanlık almayı seçebilirsiniz.

ÇÖZÜM 5

Tüm ebeveynler, büyükanne ve büyükbabalar, çocuk bakıcıları  çocuklarının zeka, dil ve duygusal gelişimine daha fazla katkı sağlamak için kendini geliştirmeli ve değiştirmelidir.

• Öğrenmeler davranışa dönüşmediği sürece size ve çocuğunuza fayda sağlamaz.
• Bebekliğinden itibaren duygusal ve eğitsel yatırım yapılan çocuklar daha zeki, daha başarılı ve daha mutlu olmaktadır.
• Günün iş stresini, çocuk bakımının zorluklarını ardınızda bırakarak çocuğunuzla kaliteli vakit geçirmek öğrenilen bir beceridir.
• Ebeveyn eğitim programları daha kaliteli bir ebeveyn olmak için imkan sunarken, siz de çocuğunuza zihinsel gelişimi, dil gelişimi ve duygusal gelişimi için yeni ufuklar açarsınız.
• Çünkü davranış değişikliği yüz yüze iletişim ve kabul ile çok daha iyi olur.

Çocuk Aile Danışmanlığı Merkezi